De sluizen in Flevoland worden gebruikt door schepen die precies, op de centimeter, passen in de sluizen. Dit brengt een verhoogd risico mee op aanvaringen tussen schepen en de sluis of brug over de sluis. De gevolgen van een aanvaring kunnen verstrekkend zijn: een langdurige stremming van het weg- en vaarverkeer. Daarom wil de provincie Flevoland de veiligheid verbeteren door de minder grote schepen toe te laten in de sluizen, conform de Richtlijnen Vaarwegen 2017 van Rijkswaterstaat. Toch voorzien de grote schepen in een behoefte: ze kunnen tegen lagere kosten lading brengen naar opdrachtgevers in de provincie.
Panteia onderzocht in opdracht van de provincie Flevoland de maatschappelijke en economische impact van een beperking van de schutlengte. Gekeken is naar nautische veiligheid, extra transportkosten voor het bedrijfsleven, een mogelijke modal shift naar het wegvervoer (en bijbehorende veiligheidsrisico's) en het effect op het klimaat (broeikasgassen en luchtvervuiling).
Twee vaargebieden en een verschillende uitwerking
De provincie Flevoland kan opgedeeld worden in twee vaargebieden: de Noordoostpolder en de Flevopolder(s). Via de Urkersluis krijgen schepen toegang tot de Noordoostpolder en kunnen zij de haven van Emmeloord bereiken. Naar de Noordoostpolder wordt op jaarbasis ongeveer 80.000 lading vervoerd; vooral ophoogzand en grondstoffen voor de betonindustrie (zand, grind en cement). De Urkersluis is 49,5 meter lang en schepen van deze lengte kunnen in hun exploitatie volstaan met één bemanningslid.
De Flevopolders worden bereikt via de Zuidersluis (Almere) en Noordersluis (Lelystad). Belangrijke bestemmingen voor de binnenvaart zijn de insteekhavens te Almere, Lelystad, Dronten en Zeewolde. In totaal wordt er per jaar één miljoen ton lading aangevoerd: bouwmaterialen, grondstoffen voor de asfalt- en betonindustrie en landbouwproducten. De sluizen zijn groter dan de Urkersluis en faciliteren schepen tot 65 meter lengte.
Het effect op de nautische veiligheid
Allereerst heeft Panteia onderzocht wat het risico is op een aanvaring tussen een schip met de sluis of een brug. Daartoe heeft Panteia gebruik gemaakt van de ongevallendata[INVALID] van Rijkswaterstaat. Aan de hand van sluiskarakteristieken, passerende schepen en hun kenmerken zijn de ongevallen in de ongevallenstatistieken nader geanalyseerd. Hierbij maken wij een onderscheid naar schuttingen met schepen die conform de richtlijnen niet geschut zouden mogen worden (maar wel geschut zijn) en schepen die conform de richtlijnen wel geschut worden. Geconcludeerd is dat de kans op een aanvaring een factor drie hoger is bij te grote schepen. Conclusies van het onderzoek
Voor de Flevopolder concludeerden wij dat de economische impact van de maatregelen beperkt is. Er blijven nog genoeg kleinere schepen over die tegen geringe (2%) meerkosten de bestaande ladingstromen kunnen overnemen. Er is geen modal shift te verwachten en de veiligheid bij de sluizen verbetert.
Bij de Noordoostpolder lag dit anders. Doordat de afmetingen beperkter zijn is ook de poule van beschikbare schepen kleiner. Door minder grote schepen toe te laten ontstaat er significante economische schade voor het bedrijfsleven en de getroffen binnenvaartondernemingen. Ook is er sprake van een negatieve modal shift doordat goederenstromen van de binnenvaart naar het wegvervoer verlegd worden. De veiligheidswinst die de maatregel oplevert bij de sluis, wordt te niet gedaan door de extra vrachtwagens die gaan rijden.
Adviezen aan de provincie
Om de veiligheid bij de Noordoostpolder te verbeteren heeft Panteia op basis van kennis op het gebied van binnenvaartwetgeving geadviseerd om de te grote schepen te bestempelen als 'bovenmaatse schepen'. Dat houdt in dat deze schepen alleen met een speciale vergunning de sluis in mogen varen. Aan een vergunning kunnen voorwaarden gekoppeld worden, zoals extra bemanning aan boord en de materialen die gebruikt worden om het schip vast te maken.